جلال بهرنگی، روزنامه‌نگار
طرح حذف کنکور در حالی هنوز به نتیجه نرسیده که نمایندگان مجلس و مقامات آموزش‌و‌پرورش اعتراف می‌کنند زورشان به مافیای کنکور نمی‌چربد. محمد بطحایی، وزیر مستعفی آموزش‌و‌پرورش در دولت روحانی، روز سوم بهمن ۱۳۹۹ در برنامه تلویزیونی دست‌خط صراحتا گفت که توان زورآزمایی با این مافیا وجود ندارد و به دلیل سودهای کلان در سفره کنکور، آنها اجازه حذف آن را نمی‌دهند.
زمینه حذف تدریجی کنکور از سال ۱۳۸۶ و با تصویب «طرح نحوه پذیرش دانشجو» در مجلس وقت فراهم و قرار شد نقش کنکور در پذیرش دانشجو کاهش پیدا کند و تا سال۱۳۹۰ به صورت کامل حذف شود؛ اتفاقی که تا کنون (بهمن ماه ۱۴۰۰) نیفتاده است.
گسترش اقدامات این مافیا در سال‌های اخیر این گمان را تقویت کرده که موسسات آموزشی حتی در طراحی سئوالات آزمون‌های سراسری دانشگاه‌های دولتی و آزاد دخالت و نقش دارند. تا کنون هیچ مقام رسمی این گمانه را تکذیب نکرده ولی مسئولان وجود منافعی خاص را تایید کرده‌اند. برای نمونه بطحایی، مافیای کنکور را همه کسانی دانست که بر سفره آن نشسته‌اند. به گفته او در پشت صحنه این مافیا «عده‌ای خواص» هستند که با «مجامع قدرت و ثروت» ارتباط دارند و از نفوذشان استفاده می‌کنند.
اشاره او به موسسات و آموزشگاه‌های کنکور و مراکزی است که کارهای خود را در پوشش ناشران کتاب‌های کمک‌درسی، آموزش، مشاوره تحصیلی و تست‌زنی انجام می‌دهند و در این راه از نیروی انسانی آموزش‌و‌پرورش هم استفاده می‌کنند.
گردش مالی ذینفعان کنکور
مقامات آموزش‌و‌پرورش بارها گفته‌اند گردش مالی ذینفعان سفره کنکور در سال ۱۳۹۶ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان بوده است. رقم غیررسمی گردش مالی در سال ۱۳۹۷ نیز حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان برآورد شد؛ رقمی که به گفته بطحایی آنقدر قابل توجه است که مافیا اجازه ندهد «دکان‌شان» تعطیل شود. مقامات و مسئولان اگرچه منکر وجود مافیای کنکور نیستند اما تا کنون نام و نشان سرراستی ارایه نکرده‌اند.
براساس بررسی‌های ویکی‌فساد و به استناد گزارش رسانه‌ها و اظهارات مسئولان می‌توان ذینفعان سفره کنکور را به دو گروه تقسیم کرد:
۱.گروه اصلی
این گروه شامل موسسات آموزشی صاحب برند، آموزشگاه‌های کنکور و صداوسیما است. اقدامات این گروه متمرکز بر تالیف انواع محتوا شامل کتاب‌های اصلی کمک‌آموزشی، تست، تولید برنامه‌های آموزشی و مشاوره رادیو و تلویزیونی، برگزاری همایش آموزشی، آزمون‌های چندمرحله‌ای آزمایشی و چاپ کتاب در شمارگان بالا است.
۲.گروه فرعی
در این گروه علاوه بر آموزش و مشاوره، نقش اجرایی فعالیت‌ها غالبا پررنگ‌تر است. به نوعی این گروه به خدمت گرفته می‌شوند. ردپای مسئولان مدارس دولتی، کارشناسان و برخی معلمان در این حوزه دیده می‌شود.
۱ـ۱ گروه اصلی؛ موسسات آموزشی
گزارش شده که از میان موسسات ریز و درشت کنکور، ۱۰ موسسه نبض کنکور را در دست دارند و مشغول تولید محتوا هستند و طبیعتا در قیمت‌گذاری محصولات خود مجازند. روزنامه جام‌جم در ۲۸ مهر ۱۳۹۹، قیمت کتاب‌های کمک‌درسی کنکور این موسسات را دو تا سه برابر سال گذشته (۱۳۹۸) دانست و نوشت که هزینه خرید یک دوره کتاب‌های جامع این موسسات به یک و نیم تا دو میلیون تومان رسیده است. با فرض دست‌بالا حضور یک میلیون و ۱۴۰ هزار داوطلب کنکور در سال ۱۴۰۰ و اینکه نیمی از این داوطلبان، مخاطب کتاب‌های کمک‌درسی باشند، درآمد موسسات کنکور فقط از محل «فروش کتاب‌های جامع» رقمی بین ۸۷۰ تا ۱۱۶۰ میلیارد تومان خواهد بود. طبق ضوابط وزارت فرهنگ و ارشاد، این موسسات به دلیل قرار گرفتن در فهرست ناشران کتاب‌های آموزشی و کمک‌درسی از پرداخت مالیات معاف هستند.
«انتخاب رشته» هم برای مافیای کنکور سودآور است. در این مورد سایت مشرق به نقل از مشاوران آموزشی گزارش داد که بیش از ۱۰۰ هزار نفر داوطلب مجاز به انتخاب رشته به مشاوران آموزشی مراجعه می‌کنند. به این ترتیب سود مالی موسسات به ۶۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. هزینه انتخاب رشته برای هر داوطلب «میانگین» ۶۰۰ هزار تومان گزارش شده است.
در اوج همه‌گیری ویروس کرونا هم این موسسات کلاس‌های آنلاین راه انداختند. خبرگزاری ایسنا این کار را «ترفند» جدیدی برای کسب درآمد دانست و نوشت که هزینه این کلاس‌ها از جلسه‌ای ۱۰۰ هزار تومان تا ۲۵ میلیون تومان برای یک دوره ۶۰ ساعته است. همچنین گزارش شده که برخی «مدرسان برند کنکور» برای کلاس‌های آنلاین ۲۰ تا ۳۰ نفره چنین مبالغی را دریافت می‌کنند.
تولید و تکثیر لوح‌های فشرده هم از سال‌های گذشته یکی از منابع درآمد این موسسات بوده است. هزینه خرید این بسته‌ها همواره افزایش داشته است. برای نمونه خبرگزاری فارس در تاریخ ۲۴ دی ۱۳۹۶، هزینه خرید یک بسته کامل درسی شامل چند لوح فشرده را ۱۰ میلیون تومان اعلام کرد. قیمت همین بسته آموزشی در سال ۱۳۹۹ به حدود ۲۰ میلیون تومان رسیده است. این خبرگزاری در گزارش خود به نقل از کارشناسان آموزشی نوشت که آموزشگاه‌های کنکور فقط از راه فروش دی.وی.دی، ماهانه حدود ۶۰۰ میلیارد تومان درآمد دارند.
۱ـ۲ گروه اصلی؛ صدا و سیما
بررسی‌های ویکی‌فساد نشان می‌دهد همزمان با تب‌و‌تاب قبولی در کنکور از سال‌های میانی دهه ۱۳۸۰، رادیو و تلویزیون دولتی ایران شبکه آموزش را با شعار عدالت آموزشی راه‌اندازی کرد. بعد از پخش اولین تبلیغات موسسات کنکور، صدا و سیما خیلی زود با تنظیم تعرفه‌های تبلیغاتی به دو شکل «ساخت برنامه‌های مشارکتی» و «پخش تبلیغات مستقیم» در خدمت این موسسات قرار گرفت و خود نیز وارد بازار کنکور شد.
براساس گزارش خبرآنلاین، صدا و سیما با کسب درآمدهای «عجیب و غریب» چندصد میلیارد تومانی به یکی از مخالفان حذف کنکور تبدیل شد. این وب‌سایت در تاریخ ۱۲ آبان ۱۳۹۷، برای نمونه درآمد صدا و سیما را تنها برای «۱۲ برنامه تلویزیونی و یک برنامه رادیویی در یک ماه» مبلغی حدود ۶۰۰ میلیارد تومان برآورد کرد. تعرفه‌های صداوسیما ویژه موسسات کنکور در همین بازه نشان می‌دهد که برای ۱۳ برنامه یک ساعته، دو میلیارد و ۲۸۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و برای جمع کل ۱۳ برنامه در یک ماه مبلغ ۵۷۶ میلیارد و ۹۷۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان درآمد نصیب این رسانه شده است. برپایه همین تعرفه‌ها ماهانه حدود ۲۵۲ برنامه مشارکتی با موضوع کنکور تهیه و پخش شده که مجموع کل آنها رقمی حدود شش هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
این نوع درآمدزایی به سرعت در شبکه‌های مختلف سراسری و استانی صدا و سیما گسترش یافت و همزمان برخی رسانه‌ها به کیفیت پایین محتواهای «برنامه‌های مشارکتی» در این رسانه انتقاد کردند. خبرآنلاین با اشاره به این موضوع، رسما صداوسیما را متهم کرد که «بخشی از مافیا» شده و به‌دنبال منفعت است.
درآمدهای صدا و سیما از محل «تبلیغات مستقیم» موسسات کنکور شفاف نیست و اعلام نشده است. برای نمونه گزارش شده که در سال ۱۳۹۶ یک موسسه آموزشی برای تبلیغ کلاس‌های کنکور خود ۳۰۰ میلیارد تومان به این رسانه پرداخت کرد ولی گزارشی از آن قابل پیگیری نیست. صداوسیما از جمله سازمان‌های زیرنظر رهبر جمهوری اسلامی است که عملکرد مالی آنها شفاف نیست.
۲. گروه فرعی
نفوذ مافیای کنکور در مدارس و به‌کارگیری تعدادی از معلمان و کارشناسان آموزش‌و‌پرورش در سال‌های اخیر در رسانه‌ها بازتاب داشته است. خبرگزاری ایسنا ۲۸ مهر ۱۳۹۹ گزارشی از روزنامه جام‌جم، متعلق به صداوسیما را بازنشر کرد و نوشت که بنابر «خبرهای درگوشی» بعضی معلمان و مشاوران کنکور برای تبلیغ کتاب‌ها، آزمون‌های آزمایشی و سایر ابزارهای درآمدزایی موسسات کنکوری با آنها همکاری می‌کنند.
در نسخه اصلی این گزارش، «یک مدرس و مشاور کنکور» در گفت‌وگو با روزنامه جام‌جم، به «زدوبندهای پشت‌پرده» برای فروش کتاب‌های موسسات کنکور در مدارس اشاره کرد و مدعی شد که بعد از پیگیری ماجرا فهمیده «آن معلم یا مشاور بابت فروش کتاب‌ها از موسسه مربوطه پورسانت می‌گیرد».
برخی مسئولان مدارس و مدیران آموزشگاه‌های خصوصی نیز در فهرست کسانی هستند که گزارش شده با مافیای کنکور همکاری می‌کنند. علت این همکاری‌ها «مشکلات مالی و تامین هزینه‌های مدارس» عنوان شده است. برگزاری آزمون‌های آزمایشی و تشکیل کارگاه‌ها و جلساتی با عناوین «معرفی کتاب‌های کمک‌درسی»، «مرور مخزن سوالات گزیده» و برپایی همایش‌های «حل تست» برای دانش‌آموزان از جمله شیوه‌های این همکاری‌ها است. هزینه حضور در این کلاس و دوره‌‌‌های کوتاه‌مدت و یا چندساعته که غالبا در فضای مدارس متعلق به آموزش‌و‌پرورش برگزار می‌شود بین «۲۰۰ هزار تومان تا ۱۰ میلیون تومان» گزارش شده است.
صرف‌نظر از محتوای گزارش روزنامه جام‌جم که زیرنظر صداوسیما، یعنی یکی از ذینفعان کنکور اداره می‌شود، به‌نظر می‌رسد این روزنامه به دنبال کم کردن فشارها و انتقادها از صداوسیما بوده تا نشان دهد مافیای کنکور در آموزش‌و‌پرورش هم نفوذ دارد.
پیش‌تر محمد بطحایی، وزیر مستعفی آموزش‌و‌پرورش گفته بود مخالف برگزاری کلاس‌های کنکور در مدارس است اما گویا زور مافیای کنکور بیشتر از این حرف‌ها بوده و در نهایت، بطحایی از مقامات ارشد کشور از جمله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی برای ساماندهی اوضاع کمک خواست که نتیجه‌بخش نبود.
سوءاستفاده از رتبه‌های برتر و به خدمت گرفتن آنها در تبلیغات، یکی دیگر از اقدامات مافیا گزارش شده است. خبرگزاری فارس ۲۴ دی ۱۳۹۶ در این مورد نوشت که «اغلب این افراد خریده می‌شوند». دریافت وجه نقد و یا تحویل خودرو از جمله پیشنهادها به نفرات برتر کنکور است و در مقابل از آنها خواسته می‌شود بگویند در موسسه موردنظر درس خوانده یا مشاوره گرفته‌اند.
یک مجلس، یک مافیا؛ کنکور چرا حذف نمی‌شود؟
از نگاه مجلس یکی از دلایل حذف نشدن کنکور، گردش مالی مافیای کنکور است. خبرگزاری ملت در گزارشی که ۱۲ اسفند ۱۳۹۹ منتشر کرد، با توجه به تورم ۹۰ درصدی در همین سال، «گردش مالی کنکور» را ۸۲ هزار میلیارد تومان اعلام کرد. این خبرگزاری تلاش کرد تا عبارت «صنعت کنکور» را جایگزین مافیای کنکور کند اما نمایندگان ارزیابی دیگری داشتند.
چنانچه چند نماینده مجلس در گفت‌وگو با رسانه‌ها از مافیای کنکور نام برده و گفتند که با وجود پیگیری‌ها، «فشار سنگین» مافیای کلاس‌های تقویتی، اجازه حذف آن را نداد. برای نمونه علی بابایی‌کارنامی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس به خبرگزاری فارس گفت که در کنکور سال ۱۳۹۹ به چشم خود دیده که مافیای کنکور چطور عمل کرده و «عده‌ای خاص» در فرآیند برگزاری کنکور اهدافی را دنبال کرده‌اند.
با وجود این انتقادات، نمایندگان مجلس در بودجه سال ۱۴۰۰ برای فعالیت‌های هنری و انتشارات کمک‌درسی سقف معافیت تا ۲۰۰ میلیون تومان را تصویب کردند به این امید که موسسات کنکور به عنوان ناشران کتاب‌های کمک‌آموزشی بعد از سال‌ها مالیات پرداخت کنند.
این مصوبه در حالی به شکل قانون بودجه ابلاغ شد که موسسات کنکور دست‌کم ۱۰ سال توانستند در پوشش ناشران کتاب‌های کمک‌درسی و آموزشی هم نبض کنکور را در دست بگیرند و هم درآمدهای کلان خود را از رصد نهادهای مالیاتی پنهان کنند؛ همان شیوه‌ای که یک مافیا به کار می‌گیرد و زور مسئولان به آن نمی‌رسد.
