جلال بهرنگی، روزنامه‌نگار
رسانه‌ها در ایران برنامه‌های ستاره‌مربع را فسادانگیز دانسته و برآورد کرده‌اند که فقط در سال ۱۳۹۷ بیش از ۶۰۰ میلیون تراکنش با مبلغی بیش از چهار هزار میلیارد تومان از جیب مشترکان همراه اول برداشته شده است.
همه چیز با یک ستاره-کد-مربع (#کد*) شروع شد. علاقه‌مندان شرکت در مسابقات تلویزیونی و قرعه‌کشی‌های صداوسیما فقط کافی بود یک کد را همراه ستاره مربع وارد کنند. براساس دستورالعمل‌های ارسالی اپراتور همراه اول، بابت هر پیامک ارسالی یا دریافتی و استفاده از اپلیکیشن روبیکا، مبالغی از مشترکان کم می‌شد؛ این رقم در سال ۱۳۹۷ به ازای هر پیامک ۳۰۰ تا ۶۰۰ تومان و در سال ۱۳۹۹ تقریبا چهار برابر گزارش شده است.
با اضافه شدن خدمات «ارزش افزوده» در اپراتور همراه اول، شرکت‌کنندگان در مسابقات و قرعه‌کشی‌ها باز هم مجبور بودند از دستورالعمل‌ها یا همان «کدهای دستوری» پیروی کنند.
ستاره‌مربع‌ها در ۷۹ برنامه مشارکتی با صداوسیما از جمله خندوانه، برنده باش، کودک‌شو، فرمول یک و ۹۰ ورزشی عادل فردوسی‌پور فعالیت داشتند. مجریان برنامه‌ها هم دائما از مخاطبان می‌خواستند برای شرکت در قرعه‌کشی، عدد موردنظر را به ستاره-کد-مربع ارسال کنند.
با همین ترفندهای ساده که ابتدا با پیامک شروع شد و تا خدمات ارزش افزوده پیش رفت، شرکت توسکا متعلق به همراه اول و با شراکت صداوسیما از طریق درگاه‌های پرداخت الکترونیکی، مشترکان زیادی را به دست آورد؛ اگرچه رقم نهایی آن مشخص نیست ولی میلیاردها تومان برآورد شده است.
تراکنش‌ها چقدر بودند؟
در کشاکش هشدارهای بانک مرکزی در مورد ناامن بودن استفاده از درگاه‌های پرداخت الکترونیکی، وبسایت خبرآنلاین، نزدیک به اصولگرایان ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ در گزارشی به بخش‌هایی از فعالیت‌های «فسادانگیز ستاره‌مربع‌ها» اشاره کرد و نوشت که در سال ۱۳۹۷ بیش از ۶۰۰ میلیون تراکنش با مبلغی بیش از چهار هزار میلیارد تومان از طریق کدهای ستاره مربع‌ها و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی منتقل شده است.
ارقام مربوط به سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به شکل رسمی منتشر نشده است، چراکه بانک مرکزی اعلام کرد به دلیل حجم بالای تراکنش‌ها در کشور، امکان تفکیک تراکنش ستاره‌مربع‌ها از بقیه ممکن نیست. رسانه‌های اقتصادی اما از درآمد چند ده میلیارد تومانی صحبت کرده‌اند.
در همین‌رابطه، خبرگزاری تسنیم در گزارشی از راه‌اندازی «کازینوی حلال» در صداوسیمای زیرنظر رهبر جمهوری اسلامی انتقاد کرد. همزمان سه روحانی مرجع تقلید (مکارم شیرازی، شبیری‌زنجانی و نوری همدانی) کسب درآمد به شیوه قرعه‌کشی را «جایز ندانسته» و یا «حرام» اعلام کردند.
ستاره‌مربع‌ها از کجا سبز شدند؟
در پی افزایش مبالغ هر قرعه‌کشی تا ۵۰ میلیون تومان، برخی رسانه‌ها پیگیر شرکت‌های پشت‌پرده کدهای دستوری یا همان ستاره‌مربع‌ها شدند. اردیبهشت ۱۳۹۸ خبرگزاری تسنیم بدون اسم بردن از شخص یا ارگانی، نوشت که یک شرکت بزرگ در زمینه سرویس‌های ارزش افزوده به عنوان حامی مالی، انحصار تبلیغات برنامه‌های صداوسیما را از آنِ خود کرده است.
اگرچه تسنیم به نام شرکت اشاره نکرده است، اما به نظر می‌رسد که صحبت از شرکتی به نام توسکا باشد. توسکا، شرکت مجری خدمات ارزش افزوده و ارایه‌کننده نرم‌افزار روبیکا است که در یک توافق مالی با صداوسیما، انحصار تبلیغات در مسابقات، برنامه‌های سرگرمی و قرعه‌کشی‌ها را از آنِ خود کرده است.
این توافق شامل امتیاز تبلیغات مرتبط با خدمات ارزش افزوده و اپلیکیشن‌ها به مدت سه سال (از شهریور ۱۳۹۶ تا شهریور ۱۳۹۹) و به مبلغ یک‌هزار میلیارد تومان بود. قبل از توسکا، قرار بود هلدینگ یاس متعلق به بنیاد تعاون سپاه پاسداران، مجری انحصاری تبلیغات این سازمان باشد. ارقام مستندی از این توافق نافرجام در دست نیست، با این حال در برخی گزارش‌ها به رقم ۴۰۰ میلیارد تومان اشاره شده است.
توسکا بعد از افشای فسادهای مالی در هلدینگ یاس، یکه‌تاز میدان شد و با توسعه فعالیت‌هایش و علی‌رغم هشدارهای بانک مرکزی مبنی بر ضریب امنیتی پایین نقل و انتقالات مالی، اپلیکیشن روبیکا را به ستاره‌مربع‌ها اضافه کرد. ادعای روبیکا این بود که با این سرویس جدید ارزش افزوده، شرکت در مسابقات آسان‌تر، هزینه‌ها کمتر و نقل و انتقالات مالی امن‌تر خواهد بود.
اواخر سال ۱۳۹۷ اما تعداد زیادی از مخاطبان برنامه‌های صداوسیما اعلام کردند مبالغ قبض‌های موبایل‌شان بیشتر از قبل شده است. همان زمان محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات از کلاهبرداریهای کلان در ستاره‌مربع‌ها و اپراتور همراه اول خبر داد و گفت که علیه شرکت توسکا شکایت کرده و پرونده به مراجع قضایی تحویل شده، اما این شکایت بعدها پس گرفته شد.
پشت‌پرده سهامداران توسکا چه خبر است؟
سال ۱۳۹۹ عبدالله رمضان‌زاده، یکی از اعضای دولت اول اصلاحات در صفحه توییتر خود از توسکا نام برد و پرسید که این شرکت «متعلق به کدام صاحب قدرت است و مدیران آن چه کسانی هستند که رئیس صداوسیما اینقدر صریح از منافع آن در مقابِل مصوبه ستاد مبارزه با کرونا دفاع می‌کند؟»
این سوال بعد از آن پرسیده شد که به استناد یک ویدئو، حسن روحانی در یکی از جلسه‌های ستاد ملی مقابله با کرونا از رئیس صداوسیما خواسته بود تا در روزهای محدودیت‌های کرونایی، فروش آنلاین شرکت‌ها به صورت رایگان یا با تخفیف تبلیغ شوند. اما عبدالعلی علی‌عسگری این کار را غیرممکن دانسته و گفته بود در این صورت شرکت توسکا شکایت می‌کند.
سرنخ شرکت توسکا و سهامداران آن در نهایت به مجموعه‌های اقتصادی زیرنظر دفتر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی می‌رسد؛ مجموعه‌ای که توسکا تنها یکی از شرکت‌های خردپای آن است.
* همه شرکت‌های اقتصادی موسسات زیرنظر حسن خمینی
به استناد داده‌های وبسایت ثبت شرکت‌ها، توسکا با نام اصلی شرکت توسعه کسب‌وکار‌ایرانی در ۱۶ مهر ۱۳۹۶ تاسیس شد. سهامداران اصلی توسکا شرکت‌های ارتباطات سیار(همراه اول)، نقش اول کیفیت و سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا هستند.
سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا دارای چندین شرکت مادر است که شامل پیشتازان تجارت ویستا، ارتباطات سیار ایران، نقش اول کیفیت، خدمات رفاهی کارکنان همراه اول و پرداخت اول کیش است. شرکت‌های زیرمجموعه سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا نیز عبارت‌اند از:
- امن افزار گستر شریف
- خدمات رفاهی کارکنان همراه اول
- هوشمند اول بهشتی
- به‌پرداز همراه سامانه اول
- گروه اقتصاد مفید
- توسعه کسب و کار توسکا
- کسب و کارهای نوپای حرکت اول
- سانا گستر سبز
- توسعه امن فناوری نامدار
- ارتباطات مبین نت
- همراه کسب و کارهای هوشمند
- پرداخت اول کیش
- هوشمند اول برنای اصفهان
- فن‌آوری شبکه آموزش دانش‌نویان
- پیشتازان تجارت ویستا
- توسعه تجارت مجازی سارینا
شرکت‌های زیرمجموعه شرکت نقش اول کیفیت نیز عبارت‌اند از
- امن افزار گستر شریف
- سرمایه گذاری توسعه نور دنا
- ارتباطات مبین نت
- خدمات رفاهی کارکنان همراه اول
- هوشمند اول بهشتی
- به پرداز همراه سامانه اول
- پیشتازان تجارت ویستا
- توسعه کسب و کار توسکا
- کسب و کارهای نوپای حرکت اول
- هوشمند اول برتر شیراز
- توسعه امن فناوری نامدار
- ایرانیان سازه تاو منطقه آزاد انزلی
- همراه کسب و کارهای هوشمند
- هوشمند اول برنای اصفهان
- پرداخت اول کیش
- توسعه تجارت مجازی سارینا
- ره‌تاب سازه کام
شرکت ارتباطات سیار ایران دارای شرکت‌های مادر شامل مخابرات ایران، سرمایه گذاری مهر اقتصاد مبین، مدیریت سامان سازه غدیر، گسترش الکترونیک تدبیر ایران، گسترش خدمات ارتباطات کارا شاب، سهامی مخابرات استان تهران و مخابرات استان اصفهان است. شرکت‌های زیرمجموعه آن نیز عبارت‌اند از:
- امن افزار گستر شریف
- سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا
- ارتباطات مبین نت
- سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین
- خدمات رفاهی کارکنان همراه اول
- پرداخت اول کیش
- پیشتازان تجارت ویستا
- گسترش خدمات ارتباطات کارا شاب
- توسعه کسب و کار توسکا
- مدیریت سامان سازه غدیر
- همراه کسب و کارهای هوشمند
- کسب و کارهای نوپای حرکت اول
- توسعه تجارت مجازی سارینا
همانطور که مشاهده می‌شود، شرکت توسکا در مجموعه‌ای از روابط شبکه‌ای و پیچیده قرار دارد که نام شرکت‌ها و موسسات سرشناسی از جمله مخابرات ایران، گروه اقتصاد مفید و سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین در میان آنها دیده می‌شود. هر کدام از شرکت‌های نام‌برده در فهرست‌های بالا نیز دارای شرکت‌های اقماری گوناگونی هستند.
برای نمونه، سرچشمه‌ی شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین در لایه‌ای از شرکت‌های به هم پیوسته به شرکت گسترش الکترونیک تدبیر ایران می‌رسد که آن هم زیرمجموعه گروه توسعه اقتصادی تدبیر قرار دارد که شامل چندین هلدینگ غول‌پیکر در ایران است. این هلدینگ‌ها از سال ۱۳۷۸ زیر نظر ستاد اجرایی فرمان امام تشکیل شدند.
بنابراین، همه این شرکت‌ها متعلق به ستاد اجرایی فرمان امام و تحت مدیریت دفتر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی هستند. ارتباط نهادهای اقتصادی زیرنظر رهبر جمهوری اسلامی در اداره توسکا و ماجراهای ستاره‌مربع‌ها، از سال ۱۳۹۸ توجه رسانه‌ها و وبسایت‌های نزدیک به حاکمیت را هم جلب کرد.
برای نمونه وبسایت خبری انتخاب، در گزارشی، «نقش سهامداران در مدیریت و مالکیت توسکا» را زیرسوال برد و با احتیاط به «ارتباط احتمالی» این شرکت با نهادهای اقتصادی مرتبط با دفتر خامنه‌ای اشاره کرد.
به دنبال انتشار مطالب مشابه در دیگر وبسایت‌ها، روابط عمومی توسکا واکنش نشان داد. برای نمونه در جوابیه‌ی این شرکت که ۱۲ فروردین ۱۳۹۹ در انتخاب منتشر شد، آمده که «وزارت ارتباطات، ستاد اجرایی فرمان امام و همراه اول نقشی در مدیریت یا مالکیت توسکا یا (اپلیکیشن) روبیکا ندارند و از آنجایی که شرکت توسکا کارگزار همراه اول در اجرای قرارداد صداوسیما بوده است، قرارداد مذکور از آذرماه ۱۳۹۸ از شرکت توسکا منفک و به همراه اول منتقل گردیده و شرکت مذکور هیچ فعالیتی در این زمینه ندارد».
با افزایش انتقادها، ستاد اجرایی فرمام امام هم با صدور اطلاعیه‌ای مدعی شد هیچ‌گونه ارتباطی با توسکا ندارد. از این ستاد به عنوان یکی از امپراتوری‌های مالی زیرنظر رهبر جمهوری اسلامی یاد می‌شود.
نزدیک به ۴۰ شرکت وابسته به آن در فهرست سیاه تحریم‌های آمریکا قرار دارند. خبرگزاری رویترز اواخر سال ۱۳۹۲ در گزارشی نوشت که این ستاد از سال ۱۳۸۶ با سرمایه‌گذاری در بزرگترین بانک‌های کشور و فعالیت در حوزه‌هایی مانند بورس، بیمه، انرژی و تولید سیمان سالانه میلیاردها دلار درآمد دارد.
نقش آقازاده‌ها در ستاره‌مربع‌ها چیست؟
براساس گزارش رسانه‌های داخل کشور و بررسی اظهارات مسئولان و وابستگان حاکمیت جمهوری اسلامی، آقازاده‌ها در صف اول امتیازهای ستاره‌مربعی و دریافت مجوز شرکت‌های خدمات ارزش افزوده بوده‌اند. برای نمونه به دو مورد می‌توان اشاره کرد:
۱. محمدحسین حجازی
او با رانت حضور پدرش علی‌اصغر حجازی در دفتر رهبر جمهوری اسلامی، امتیاز یکی از شرکت‌های خدمات ارزش افزوده به نام نماد‌گستر ارتباط همراه پایا را دریافت کرد. به مدت دو سال عضو هیئت مدیره آن شد و شهریور ۱۳۹۷ از شرکت کناره گرفت. این کناره‌گیری بدون اجر و مزد هم نبوده و براساس آگهی روزنامه رسمی این آقازاده در آن سال ۶۰۰ میلیون تومان حق‌السهم دریافت کرده است.
در زمان بررسی پرونده فساد مالی و اختلاس ارزی مهدی جهانگیری در بانک گردشگری، محمدحسین حجازی یکی از اعضای هیئت مدیره شرکت توسعه فناوری و اطلاعات گردشگری ایران وابسته به بانک گردشگری بوده است. همان زمان تردیدهایی در مورد روابط دفتر خامنه‌ای، حجازی و جهانگیری مطرح شده بود که هیچ وقت رسیدگی نشد.
۲. محمدرضا علی‌عسگری
او پسر عبدالعلی علی‌عسگری، رئیس صداوسیما است که چند سال مدیرعامل شرکت توسعه فناوری رسانه سروش بود؛ همان شرکتی که پیام‌رسان سروش را پشتیبانی می‌کند. وبسایت انتخاب آذر ماه ۱۳۹۷ با نام بردن از محمدرضا علی‌عسگری نوشت که «یک ژن خوب دیگر در صداوسیما تاکنون توانسته خود را از دید عموم پنهان نگه دارد». اشاره و کنایه‌ای به روابط هزارفامیل در تقسیم مسئولیت‌ها در صداوسیما.
اردیبهشت ۱۳۹۸ هم پایگاه خبری جماران، توییت محمد مهاجری، فعال سیاسی اصولگرا را منتشر کرد که به نقش پسر رئیس صداوسیما در ماجرای ستاره‌مربع‌ها و پیام‌رسان سروش اشاره کرده بود.
مهاجری نوشته بود: «پیشنهاد می‌کنم آقای علی عسگری نقش آقازاده محترم در پیام‌رسان سروش و بازی ستاره‌مربع را تکذیب کند و ایضا توضیح دهد از قمارهای اخیر چقدر به جیب سیما رفته و چقدر به دلال‌ها رسیده و دلال‌ها چه کسانی‌اند. اگر چنین شود مثل برخی مدیران سابق صداوسیما، بعد از کناره‌گیری دچار حاشیه نمی‌شود».
یکی دیگر از اتهامات علیه محمدرضا علی‌عسگری که هرگز پیگیری نشد، ابهام در هزینه‌کرد پنج میلیارد تومان وام دولتی برای توسعه پیام‌رسان سروش است. با وجود این ابهامات، این آقازاده خواستار افزایش مبلغ وام تا ۱۰۰ میلیارد تومان شده بود.
عاقبت چه شد؟
با وجود جنجال بر سر درآمدهای میلیاردی شرکت توسکا و صداوسیما از کدهای دستوری و سوءاستفاده از اعتماد مردم به رایگان بودن این خدمات، تاکنون میزان درآمد اپراتور همراه اول، صداوسیما و شرکت‌های خدمات ارزش افزوده اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی نشده است. خبرآنلاین سال ۱۳۹۸ درآمد توسکا از ستاره‌مربع‌ها را چند ۱۰ میلیارد تومان برآورد کرد.
در این میان، مقامات قوه قضائیه حتی به بهانه پیگیری حقوق عمومی و یا کلاهبرداری الکترونیکی به موضوع ورود نکردند. برخی ناظران دلیل آن را وابستگی توسکا به ارگان‌های زیرنظر دفتر رهبر جمهوری اسلامی می‌دانند.
این وابستگی باعث شده تا به نوشته روزنامه دنیای اقتصاد، اپلیکیشن روبیکا از یک طرف به برند نخست تبلیغات صداوسیما تبدیل شود و از طرف دیگر در طرح‌های ملی مانند اپلیکیشن شاد (مربوط به آموزش و پرورش) مشارکت کند.
این اپلیکیشن از دو سال گذشته هم به بازار سفارش از مراکز میوه‌و‌تره‌بار شهرداری تهران راه پیدا کرده است.
در این میان اپراتور همراه اول بیکار ننشست و با راه‌اندازی شرکت ایوانو و با ادعای اپراتور اول دیجیتالی، وظایف شرکت توسکا را در شکل و قالب جدیدی ادامه می‌دهد.
